Składnia

Gdyby do drzewa porównać dowolne zdanie wymówione w jakimkolwiek języku naturalnym i wyobrazić sobie, że słowa są konarami, wówczas składnia stanowiłaby pień.

Tak jak byt całego drzewa opiera się na pniu, który przecież dźwiga również brzemię korony, tak też szkielet składniowy dźwiga ciężar słów tworzących zdanie; i tak jak oberwanych konarów nie można uznać za drzewa, tak też rozsypanych słów nie można określić mianem zdania.

Składnia odpowiada za uporządkowanie zdania -- w niektórych językach jest bardziej wymagająca, a w innych mniej. Na przykład składnia angielszczyzny wymusza pierwszeństwo podmiotu przez dopełnieniem, tak jak w zdaniu The monkey ate the banana [ang. Małpa zjadła banana], które nie może przyjąć postaci *The banana ate the monkey. Polska składnia jest bardziej pobłażliwa (por. Banana małpa zjadła i Zjadła małpa banana). Zawdzięczamy tę niezwykłą elastyczność naszego języka różnym końcówkom rzeczowników. W zależności od znaczenia, rzeczownik małpa, “wykonawca czynności jedzenia” ma końcówkę mianownika, podczas, gdy banan występuje w bierniku, wskazując na czym czynność jest wykonywana. Jeśli zdarzy się, że w danym zdaniu występuje dużo końcówek mianownika, czy biernika, wówczas trudno może być nam odgadnąć, co miał na myśli nasz rozmówca. Na przykład zastanówmy się nad zdaniami: Dwóch moich przyjaciół dzieli prawie wszystko i Jakie zwierzątka lubią pajączki?

Nie wystarczy poukładać słowa we właściwym szyku, by zdanie było uporządkowane. Intuicje składniowe podpowiadają nam, które zwroty są ze sobą powiązane i tworzą większe grupy. Właśnie dlatego zdanie I gave her rat poison może opisywać próbę otrucia osoby, bądź próbę otrucia czyjegoś szczura, podczas, gdy zdanie I swallowed her rat poison nie jest naznaczone podobną niejednoznacznością.

Często jest tak, że kategorie składniowe nie jest łatwo dostrzec w języku mówionym. Taka ukryta kategoria znajduje się np. w pytaniu Who do you want to stay with us, między słowami want i to, gdzie blokuje wszelkie próby zastosowania formy ściągniętej wanna. To też tłumaczy niegramatyczność pytania Who do you wanna stay with us? Inaczej jest w zdaniu Who do you want to arrest, gdzie niewidoczny element nie występuje między want i to, umożliwiając tym samym użycie formy Who do you wanna arrest?

Odkrywanie zasad rządzących językami naturalnymi to jedno z najbardziej fascynujących zadań, z jakimi mierzą się językoznawcy. Niektóre z tych zasad są takie same we wszystkich językach świata, gdyż każde dziecko jest w stanie względnie łatwo nauczyć się każdego języka naturalnego. Pod tym względem, składnia jest niejako próbą opisu pewnych właściwości ludzkiego umysłu, nie zaś zbiorem nudnych zasad z podręcznika językowego.

Badanie składni ma na celu znalezienie odpowiedzi na wiele ważnych pytań, wśród nich:

• Co to znaczy znać język ojczysty?
• Czy istnieje gramatyka uniwersalna, wspólna dla wszystkich języków świata?
• W jaki sposób dzieci są w stanie nabyć język bez większych trudności, podczas, gdy taki wyczyn jest nieosiągalny dla dorosłych?
• Czym różni się akwizycja języka obcego od jego nauki?
• Jaki kształt powinna mieć współczesna gramatyka pedagogiczna, wziąwszy pod uwagę podobieństwa i różnice występujące między językami?

Mogą się Państwo dowiedzieć więcej o tym ambitnym programie badawczym uczęszczając na kursy z zakresu językoznawstwa generatywnego w naszym zakładzie.