Językoznawstwo kognitywne

Językoznawstwo kognitywne to podejście do badań nad językiem, które zakłada, że język jest integralną częścią ludzkiego funkcjonowania poznawczego i wobec tego jego opis musi odwoływać się do tego, co o funkcjonowaniu ludzkiego mózgu i umysłu wiadomo z innych dziedzin nauki (np. z neurologii, psychologii, antropologii, itp.). Jednocześnie, zjawiska językowe postrzegane są jako odbicie stojących za nimi procesów umysłowych. Z tej perspektywy, studia nad językiem są więc jednocześnie drogą do badania natury różnorakich mechanizmów poznawania i doświadczania świata.

Drugim istotnym założeniem językoznawstwa kognitywnego jest przekonanie, iż język jest przede wszystkim narzędziem komunikowania znaczenia i że wszystkie elementy języka – poczynając od najprostszych słów, kończąc zaś na najbardziej złożonych konstrukcjach gramatycznych – odgrywają swą rolę w wypełnianiu tej funkcji. Z tego względu badanie znaczenia nie tylko słów, ale także struktur gramatycznych stanowi główny przedmiot zainteresowania językoznawstwa kognitywnego. Zdaniem językoznawców kognitywnych zarówno słowa jak i konstrukcje gramatyczne można postrzegać jako zestaw środków służących kreśleniu językowego obrazu świata. Dla przykładu, choć zdania Piotrek za dużo wypił i Piotrkowi za dużo się wypiło portretują ten sam fragment rzeczywistości, stworzone przez nie obrazy tej rzeczywistości nie są identyczne. Z tej perspektywy, gramatyka rozumiana jest nie jako zbiór arbitralnych reguł formalnych, lecz raczej jako narzędzie obrazowania treści pojęciowej.

Językoznawcy kognitywni często podejmują tematy, które wykraczają poza ramy innych teorii języka. Do takich tematów należy metafora i metonimia pojęciowa – ujmowane jako podstawowe mechanizmy rozumienia i doświadczania świata. W przypadku metafory, jedno pojęcie, np. szczęście, konceptualizowane jest w kategoriach innego pojęcia, np. światła); językowym przejawem metafory szczęście to światło może być polskie Promieniał ze szczęścia. Natomiast dzięki metonimii pojęciowej mentalnie „docieramy” do jednego pojęcia (np. przyczyny) poprzez inne pojęcie (np. skutek); przykładem może być tu wyrażenie śpiąca pogoda, gdzie przymiotnik śpiąca jest przejawem metonimii skutek za przyczynę. Wiele metafor i metonimii pojęciowych ma charakter uniwersalny, jako że ich przejawy znajdujemy m.in. w typologicznie odmiennych językach.

Jeszcze innym mechanizmem pojęciowym należącym do obszaru zainteresowania językoznawstwa kognitywnego jest mechanizm tworzenia amalgamatów pojęciowych, czyli pojęć, które w sposób twórczy łączą w sobie elementy innych pojęć, często umożliwiając w ten sposób rozumienie skomplikowanych aspektów świata w kategoriach tego, co jest bardziej znane i „namacalne”. Językowym przejawem mechanizmu tworzenia amalgamatów pojęciowych może być na przykład wyrażenie wirus komputerowy.

Co szczególnie istotne, z uwagi na swój pojęciowy charakter, językoznawstwo kognitywne jest bardzo dobrym narzędziem do badania takich powszechnych zjawisk, jak np. manipulacja pojęciowa i językowa w reklamie czy dyskursie politycznym oraz do  rozwiązywania różnorakich problemów dotyczących np. tłumaczenia czy nauczania języka obcego.