Przekład w ujęciu kulturowym i brytyjskie literatury mniejsze

Przekład literacki w ujęciu Translation Studies jest niezwykle fascynującym zagadnieniem, które staje się miejscem spotkania różnych dyscyplin naukowych - literaturoznawstwa, językoznawstwa, kulturoznawstwa, socjologii. Tłumaczenie literackie jawi się tu jako skomplikowany, wielowątkowy proces, który wykracza daleko poza kwestie stricte językowe, zyskując złożony wymiar kulturowy i ideologiczny. Choć tekst sam w sobie służy za punkt wyjścia, analiza się do niego nie ogranicza - obejmuje też bowiem takie kwestie jak miejsce literatury tłumaczonej w literackim polisystemie kultury docelowej, recepcja przekładu, osoba tłumacza i problem jego/jej widzialności i niewidzialności. Badania nad przekładem literackim to więc nie tylko refleksja nad relacją tekstu docelowego z tekstem źródłowym, ale też niezwykle ważne źródło wiedzy o kulturach, do których te teksty należą, oraz o ich (tychże kultur) wzajemnej relacji. Samo tłumaczenie zaś jawi się jako działanie i jego produkt, które nigdy nie będą proste i neutralne - są bowiem naznaczone: historią, ideologią i polityką, przez co dostarczają nam cennych informacji o świecie, z którego się wywodzą. W ujęciu kulturowym przekład staje się formą przepisywania tekstu, podyktowaną różnymi względami ideologicznymi i odczytywaną z różnych perspektyw — feministycznej, gender studies, postkolonialnej etc..

W odniesieniu do literatury brytyjskiej (czy raczej literatur brytyjskich) szczególnie ważna dziś wydaje się właśnie perspektywa postkolonialna i myśl Marii Tymoczko, która przenosi zagadnienia zwykle rozpatrywane w odniesieniu do byłychkolonii Imperium na pole Wysp Brytyjskich. Należy bowiem mieć świadomość, że literatura brytyjska nie jest spójnym, homogenicznym bytem, lecz dynamiczną przestrzenią spotkań i konfliktów między dominującą kulturą i literaturą angielską a tak zwanymi kulturami i literaturami mniejszymi - Irlandii, Szkocji i Walii - dążącymi do ustanowienia swojej odrębnej tożsamości. Tymoczko wykazuje analogię między literaturą postkolonialną a literaturą w przekładzie - w jednym i drugim wypadku autorzy (i tłumacze) nie tylko tworzą tekst, ale muszą tłumaczyć całą kulturę. Złożoność problemu „irlandzkości”, „szkockości” i „walijskości” nabiera szczególnej wyrazistości właśnie w kontekście przekładoznawczym: kwestia pomijania pisarzy „mniejszościowych”, problem niewyrażalności odmienności kulturowej i językowej, zacieranie się tożsamości, strategie i techniki stosowane, by tę tożsamość ocalić i unaocznić - wszystko to dostarcza nam niezwykle wiele cennych informacji nie tylko o samym tłumaczeniu, ale też właśnie o kulturze, z której wywodzi się tekst źródłowy, i jej odbiorze w kulturze docelowej. Nasz Instytut oferuje kursy poświęcone współczesnej literaturze szkockiej w przekładzie (na których studenci poznają najważniejsze pozycje prozy szkockiej, analizują istniejące przekłady i podejmują próby własnych tłumaczeń), a także seminarium magisterskie o tematyce przekładoznawczej w ujęciu kulturowym (skupiające się na literaturach Irlandii, Szkocji i Walii w przekładzie).

Takie pojmowanie i zgłębianie przekładu literackiego w ujęciu kulturowym jest więc dyscypliną ogólnorozwojową, podnoszącą liczne kompetencje i dającą obszerną wiedzę o różnych literaturach i kulturach, w tym o kontekstach ideologicznych, historycznych i politycznych, które nieuchronnie na nie wpływają. Współczesne przekładoznawstwo to dziedzina o immanentnie interdyscyplinarnym charakterze, uwrażliwiająca nas na fundamentalną nierozerwalność różnych zjawisk, które kształtują literaturę i literaturę w przekładzie. W rezultacie zgłębianie jej dostarcza też wiele satysfakcji - ze względu na wszechstronny charakter przekładoznawstwa spod znaku Translation Studies możemy skupiać się na aspektach, które szczególnie nas interesują, a jednocześnie zyskujemy świadomość, jak nasze zainteresowania wpisują się w szerszy kontekst literaturoznawczy, językoznawczy i kulturoznawczy.