Ograniczenia w tłumaczeniu
Ograniczenia to temat, który towarzyszy dyskusjom z obszaru teorii i praktyki przekładu. Wciąż brakuje jednak jasnej definicji terminu, która pozwoliłaby stworzyć usystematyzowaną klasyfikację ograniczeń występujących w przekładzie. O ograniczeniach mówimy zazwyczaj w przypadku tłumaczeń audiowizualnych, gdzie istotnym problemem jest liczba znaków czy długość wypowiedzi. Jest to również temat, który pojawia się przy omawianiu przekładu literackiego, głównie w kontekście adaptacji czy manipulacji.
Działalność tłumacza wydaje się jednak ograniczona zawsze; będą to pewne ograniczenia o charakterze ogólnym, związane z określonym typem przekładu, np. te wynikające z warstwy muzycznej w przekładzie melicznym czy związane z przekładem literatury dziecięcej, gdzie adaptacja kulturowa stanowi jedną z podstawowych strategii. Będą to również ograniczenia o charakterze lokalnym, odnoszące się do konkretnych przykładów, np. problemy związane z przekładem metafor lub ironii w konkretnym tekście. Ograniczenia są zatem nieodzownym elementem przekładu. Jak można je sklasyfikować? Jak należy je definiować i jaką rolę pełnią one w procesie przekładu? Jak wpływają na kształt tekstu wyjściowego?
Kurs dotyczący ograniczeń w przekładzie ma na celu omówienie i zaprezentowanie problemu z punktu widzenia różnych zagadnień teoretycznych i stworzenie typologii ograniczeń przekładowych. W tym celu prezentowane są wybrane tematy z teorii, semiotyki oraz pragmatyki przekładu. Studenci poznają różne typy ograniczeń wewnątrztekstowych, jak i tych pozatekstowych. Założenia teoretyczne są poparte przykładami przekładów utworów wokalnych (przekład meliczny, nadpisy operowe, napisy filmowe). Studenci mają możliwość przeprowadzenia analizy wybranych przekładów utworów wokalnych oraz wykonania własnych przekładów, stosując poznane ujęcia teoretyczne.
Kurs przedstawia także wybrane zagadnienia z zakresu związków między semiotyką a teorią przekładu, co pozwala spojrzeć na problem tłumaczenia z szerszej perspektywy. Dzięki temu możliwe staje się przyjęcie ogólnej semiotycznej definicji tekstu i wyjście poza językoznawcze granice przekładu, najczęściej ograniczanego do tłumaczenia właściwego znanego z klasyfikacji Jakobsona.
Czy istnieje ogólna teoria przekładu?
Od drugiej połowy XX wieku przekład nie polega już wyłącznie na oddaniu ducha oryginału lub tworzenia jego kolejnego wcielenia, ponieważ stanowi on obiekt badań nowej dyscypliny rozwijanej na świecie pod nazwą translation studies. Zagadnienia teoretyczne tworzone są w ramach licznych paradygmatów. Przekładoznawców interesują przeróżne aspekty przekładu, co skłania ich do formułowania własnych koncepcji oraz wprowadzania nowych terminów do opisywania znanych faktów.
Z jednej strony przekładoznawstwo może pochwalić się bogactwem podejść teoretycznych, które zazwyczaj przyporządkowuje się określonym trendom. Z drugiej strony prowadzi to do pewnej nieścisłości terminologicznej i skłania do zadawania pytań dotyczących ontologicznych podstaw przekładoznawstwa. Czym jest dzisiaj dziedzina badań nad przekładem? Jak należy rozumieć pojęcia, które należą do kluczowych? Czy można mówić o teorii przekładu w liczbie pojedynczej? Wreszcie czym jest sam przekład?
Na zajęciach studenci poznają poszczególne etapy rozwoju myśli przekładoznawczej, które prezentowane są w ujęciu krytycznym. Poznają kluczowe zagadnienia oraz poglądy na temat przekładu rozwijane w ramach podejść językoznawczych, filozoficznych, funkcjonalnych, opisowych czy kulturoznawczych. Pozwala to zidentyfikować podobieństwa między poszczególnymi podejściami oraz znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące natury przekładu oraz przekładoznawstwa. W ramach zajęć studenci wykonują analizy porównawcze lub przygotowują własne przekłady w oparciu o poznane założenia teoretyczne, co pozwala stwierdzić, czy i w jakim stopniu teoria jest odzwierciedlona w praktyce.