Badania nad przekładem literatury dziecięcej

Tłumaczenie literatury dziecięcej, czy też tłumaczenie dla dzieci, stało się w ostatnich dziesięcioleciach znaczącym tematem badań w ramach translatoryki. Wiąże się to ze tzw. ‘zwrotem kulturowym’ w translatoryce, a więc z poszerzeniem perspektywy badań nad przekładem o szeroko pojęte aspekty kulturowe, socjologiczne i historyczne. W Zakładzie Językoznawstwa Angielskiego Stosowanego prowadzony jest unikatowy kurs na temat anglojęzycznej literatury dziecięcej w polskim przekładzie; zagadnienia związane z przekładem dla dzieci stały się też tematami wielu prac magisterskich.

Dlaczego tłumaczenie dla dzieci zajmuje przekładoznawców? Literatura dziecięca sama w sobie jest interesująca; zaliczają się do niej bardzo wartościowe i zróżnicowane teksty – poetyckie i prozatorskie – powstałe w różnych epokach i kulturach, w wielu wypadkach stanowiące językowe wyzwanie dla tłumaczy. Książki dla dzieci są ważną częścią kultury współczesnej, a ich przekłady mają znaczący udział w rynku wydawniczym. Są także jednym z istotnych elementów komunikacji międzykulturowej. Przekłady przeznaczone dla dzieci dostarczają fascynujących materiałów do badania wszystkich problemów kluczowych dla teorii i praktyki przekładu literackiego; co więcej problemy te występują tu na ogół w wyjątkowym natężeniu. Zajmując się literaturą dziecięcą będziemy musieli na przykład odpowiedzieć na pytania jaki wpływ na tłumaczenie mają różnice kulturowe, co dzieje się w przekładzie z pojęciami specyficznymi dla danej kultury, w jakich sytuacjach tłumacze stosują strategię udomowienia a w jakich strategię wyobcowania, w jaki sposób pojmuje się wierność i ekwiwalencję tłumaczeniową w różnych kulturach i epokach, dlaczego tłumacze stosują techniki opuszczenia i dodawania, jak na strategię przekładu wpływają założenia na temat jego przyszłego czytelnika, co to jest adaptacja i dlaczego stosuje się ją w tłumaczeniu, co dzieje się w przekładzie z cechami stylistycznymi tekstu, efektami komicznymi czy grą słów, do jakiego stopnia tłumacz jest twórcą czy współtwórcą tekstu – i na wiele innych. Teksty przeznaczone dla młodego odbiorcy uwrażliwiają tłumacza na potrzeby czytelnika, oraz na walory językowe i funkcjonalne przekładu, dzięki czemu są cennym materiałem dydaktycznym.   

Z perspektywy ‘zwrotu kulturowego’ w przekładoznawstwie książki dla dzieci, a szczególnie wielokrotne przekłady sławnych tytułów powstałe w różnych epokach, pokazują jak normy praktyki przekładowej zmieniają się w czasie z powodu zmian statusu literatury dla dzieci i zmian w poglądy na to co jest odpowiednie, wartościowe i zrozumiałe dla młodych czytelników. Analizy porównawcze starych i nowych przekładów pokazują też zmiany w polityce wydawniczej i w postrzeganiu funkcji  literatury dziecięcej, a także ujawniają  wpływ czynników ideologicznych i politycznych na pozornie niewinne opowiastki dla najmłodszych. W dobie globalizacji i rozwoju nowych mediów badania nad przekładem dla dzieci obejmują też teksty kultury popularnej, np. komiksy, filmy czy gry komputerowe, które stawiają przed przekładoznawcami nowe pytania i pozwalają lepiej zrozumieć mechanizmy kultury współczesnej. Przekład dla dzieci jest więc dziedziną bardzo zróżnicowaną i dającą duże możliwości rozwoju indywidualnych zainteresowań studentów.